Trump ile Putin görüşmenin mekanını belirlerken Erdoğan’ın bütün söylemlerine rağmen Türkiye’yi tercih etmedi. Nedeni bence basit: Erdoğan’ı taraflara gerçekten etki edebilecek imkanlara sahip güçlü bir oyuncu olarak görmüyorlar.
Erdoğan iktidarı Batı ile Rusya arasında başarılı bir denge politikası izlediğini iddia ediyor. Biz de diyoruz ki; Ortada bir denge politikası yok, aksine kim ne tarafa çekerse o tarafa doğru meyleden bir savrulmuşluk söz konusu. Çünkü denge politikası uygulayabilmek için iki tarafın da sizi kendi iradelerine ram edecek hamleleri karşısında durabilecek ekonomik ve askeri gücünüz olması gerekir.
Oysa maalesef Erdoğan Türkiyesinin böyle bir gücü olduğundan bahsedilemez. İki taraf da Erdoğan’ı istediği noktaya getirmek için ekonomik ve askeri tehditler kullanmaktan çekinmiyor.
Böyle bir ülkeye kimse gerçekten saygı beslemez.
Türkiye sınırlarını ihlal ettiği gerekçesiyle Rus jetinin düşürülmesi sonrası Erdoğan’ın önce gürlemesi sonra özür dilemesi, Rusya’dan S-400’leri alıp bunun yanına kar kalacağını ilan ettikten sonra Türkiye’nin F-35 programından atılmasını engelleyememesi, hatta F-16 alabilmek için Biden Yönetimini ikna etmek üzere neredeyse kırk takla atmak zorunda kalması akla gelen ilk örneklerdir.
Bu köşeyi takip eden okurlar buna benzer pek çok başka örneğin verilebileceğinin de farkındadırlar.
Nitekim bu tespitin ne derece doğru olduğunu gösteren yeni bir gelişme yaşandı. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy bugün Ankara’ya resmi bir ziyaret düzenledi. Bu çerçevede yapılan ortak basın toplantısında Erdoğan, her iki tarafça da "güvenilir arabulucu" olarak görüldüklerini söyleyerek "Rusya ile Ukrayna ve Amerika arasında önümüzdeki dönemde gerçekleştirilmesi muhtemel görüşmeler için ülkemiz ideal bir ev sahibi olacaktır" ifadelerini kullandı.
Oysa AKP lideri bu açıklamalarda bulunduğu sırada, Amerikan ve Rus dışişleri bakanlarının başkanlık ettiği heyetler, Suudi Arabistan’ın arabuluculuğunda Ukrayna meselesini ele almak üzere zaten Riyad’da müzakereler yürütüyordu.
ABD ve Rus heyetleri bugün Riyad'da Suudi arabuluculuğunda Ukrayna meselesini ele almak üzere üç yıl aradan sonra ilk kez biraraya geldi.
Türkiye’yle kıyaslandığında Suudi Arabistan’ın Ukrayna meselesinde neredeyse “dış kapının dış mandalı” bir konumu var. Türkiye Rusya ve Ukrayna’ya denizden komşu ve iki ülkenin de uluslararası sulara açılabilmek için kullandıkları kritik boğaz geçişinin sahibi… Hatta Montrö Anlaşması çerçevesinde iki ülke arasındaki ilişkilerin seyrine göre Boğazları ne ölçüde açık tutup tutmayacağını belirleme gücüne de sahip… Coğrafi olarak iki ülkeden de uzakta yer alan Suudi Arabistan’ın bu tür avantajları bulunmuyor.
Şunu da vurgulayalım: Riyad, Trump dönemiyle birlikte üç yıl aradan sonra iki ülke arasında ilk kez gerçekleşen bu önemli görüşmeye sadece buluşma mekanı olarak ev sahipliği yapmadı. Suudiler bu hususu özellikle duyurdular ve görüşmeye kendi yetkililerinin de katılıp müzakerelerde aktif bir arabuluculuk yapacaklarını kaydettiler. Nitekim toplantıya ilişkin oturma düzeni de (fotoğrafta da görebileceğiniz gibi) Suudilerin iki ülkenin yetkililerini iki tarafına aldıkları şekilde buna göre kurgulanmıştı.
Erdoğan, Kaşıkçı cinayeti sonrası sert demeçler vererek “Veliaht prensin en yakınında olanlar bu işin aktif rol üstlenicisi! Hiç sağa sola kıvırmayın. İnsanları enayi, ahmak zannediyorlar!” gibi laflarla esip gürlemişti, ama müteakiben adeta özür diler gibi Suudi Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman’ın ayağına gitti, daha sonra onu Ankara’da ağırlayıp uçağının kapısına kadar giderek yolcu etmeyi de ihmal etmedi. En sonunda da “birkaç milyar dolarlık bir swap” karşılığında Kaşıkçı cinayeti dosyasını acil postayla Suudi Arabistan’a gönderip davayı kapattı.
Niye böyle onur kırıcı bir geri adım attığı belliydi: 14 Mayıs seçimleri öncesi Erdoğan acilen para bulma arayışına girmişti, bu nedenle Riyad’la ilişkileri normalleştirmeyi gerekli bulmuştu. Kendisini bu kadar bağlayan büyük laflar ettikten sonra “birkaç milyar dolara” geri adım atmayı sindirebilen bir liderin dünyada güçlü görülebilme ihtimali yok…
Diğer yandan Batılı ülkeler Ukrayna savaşı sonrası Rusya’ya yönelik koydukları kapsamlı yaptırımları delmesi için Erdoğan’ın, yine aynı maksatla Putin’le işbirliği yapıyor olmasından çok rahatsızdı. Biden Yönetimi bu rahatsızlığını periyodik olarak, yaptırımları delmek için kullanılan, muhtemelen iktidarla “içli dışlı” olan bazı Türk şirketlerine yönelik müeyyideler getirerek gösteriyordu. Şimdi Trump’la birlikte Washington’un bu tutumunun değişeceğine dair Ankara’da bir beklenti vardı.
Ama görülüyor ki Trump Yönetimi, bu kritik görüşmenin mekanını belirlerken Erdoğan’ın bütün söylemlerine rağmen Türkiye’yi tercih etmemiş. Nedeni bence basit: Erdoğan’ı taraflara gerçekten etki edebilecek imkanlara sahip güçlü bir oyuncu olarak görmüyorlar.
Trump’ın Gazze önerisi nedeniyle Riyad ile Washington arasında dışarıya fazla yansıtılmamaya çalışılan ciddi bir gerilim mevcuttu. Anlaşılan o ki Trump, bu pası atmak suretiyle Suudilerin gönlünü almaya çalıştı.
Diğer yandan Putin, hem Batı’nın Ankara’nın Ukrayna politikasından hiç hazzetmediğini bildiğinden, hem de Erdoğan’ı daha fazla yanına çekmek amacıyla 2022 yılında Rusya ve Ukrayna arasındaki müzakerelerin Türkiye’de gerçekleştirilmesine yeşil ışık yakmış, böylece AKP liderine içeride ve dışarıda bolca kullandığı bir propaganda malzemesi vermişti. Neticede ise o müzakereler bir noktada tıkandı ve barışı getiremedi.
Aynen Trump gibi Putin’in de bu kez arabulucu olarak Türkiye’yi gündemine almadıkları anlaşılıyor. Rus liderin Suriye’de Erdoğan’dan “yediği kazığı” öyle hemen unutacağını beklemek de zaten safdillik olurdu.
Neticede Amerikan ve Rus heyetleri Suudi arabuluculuğunda Riyad’da Ukrayna savaşının nasıl bitirileceğine dair müzakerelere start verirken Erdoğan’a kalan, Zelenskiy’le basın toplantısında “Asıl ideal ev sahibi biziz” diyerek adeta yakınmak oldu.
