Plastik atıklar artık okyanusların her yerinde: Sahillerde, açık denizlerde ve hatta derin deniz diplerinde… Bu kirlilik sadece çevre değil, tüm ekosistemler için büyük bir tehdit. Uzmanlar, bu sorunun çözümünün denizde değil karada başladığını söylüyor.
HER YERDE PLASTİK, HİÇBİR YERDE ÇARE YOK
“Artık denizin neresine bakarsanız bakın plastik buluyorsunuz. Bu konuda maalesef eminim,” diyor Almanya’nın Kiel kentindeki GEOMAR Helmholtz Okyanus Araştırma Merkezi’nden deniz biyoloğu Mark Lenz. Lenz’e göre denizlerin plastikle kirlenmesinin nedeni açık: İnsanlar ve yetersiz atık yönetimi.
Dünyanın pek çok ülkesinde yeterli çöp toplama ve geri dönüşüm sistemi olmadığı için plastik atıklar kontrolsüz bir şekilde doğaya, oradan da denizlere ulaşıyor. Nehirler plastik çöpleri iç bölgelerden denizlere taşıyor; kıyılarda yetersiz altyapı nedeniyle çöpler doğrudan doğaya bırakılıyor.
BM OKYANUS KONFERANSI: GÖZLER NİCE’DE
9-13 Haziran tarihlerinde Fransa’nın Akdeniz kıyısındaki Nice kentinde 130 ülkeden temsilciler, denizleri korumaya yönelik önlemleri görüşmek üzere bir araya geliyor. Üçüncüsü düzenlenen BM Okyanus Konferansı’nda denizlerin ısınması, asidifikasyon, plastik kirliliği, aşırı avlanma ve derin deniz madenciliği gibi tehditler masaya yatırılıyor.
HER YIL 23 MİLYON TON PLASTİK DENİZE KARIŞIYOR
WWF’in tahminlerine göre her yıl 19 ila 23 milyon ton plastik denizlere karışıyor. WWF plastik ve ambalaj uzmanı Laura Griestop, “Plastiği artık dünyanın her yerinde bulabilirsiniz. Hatta dünyanın en derin noktası olan Mariana Çukuru’nda bile plastik tespit edildi,” diyor.
2030’a kadar bu miktarın daha da artması, 2050 yılında ise denizlerdeki plastik ağırlığının balıklarınkini geçmesi bekleniyor.
KISA SÜRELİ KULLANIM, UZUN SÜRELİ TEHDİT
Denizlerdeki plastik atıkların yüzde 70’inin tek kullanımlık ürünlerden oluştuğunu belirten Griestop, en büyük payın ambalajlara ait olduğunu söylüyor. Plastik ürünlerin pratikliği ve ucuzluğu onları cazip kılsa da, doğada çözünmeleri binlerce yıl sürebiliyor. Zamanla mikroplastiğe, hatta nanoplastiğe dönüşerek deniz canlılarının yaşam alanlarına sızıyorlar.
CANLI TÜRLERİ ALARM VERİYOR
WWF ve Alfred Wegener Enstitüsü’nün ortak raporuna göre incelenen türlerin yüzde 88’i plastik kirliliğinden olumsuz etkileniyor. Deniz kaplumbağaları, foklar, köpekbalıkları gibi büyük canlılar plastik ağlara dolanırken, bazı kuş türleri plastik parçalarını yavrularına yediriyor.
Plastikler sadece fiziksel değil, kimyasal zarar da veriyor. İçerdikleri yumuşatıcılar (plastifiyanlar) üreme sistemlerini etkileyebiliyor. Plastik; mercan resifleri, mangrov ormanları ve deniz çayırlarında da yaşamı tehdit ediyor.
GERÇEK ÇÖZÜM: KAYNAĞINDA ÖNLEM
Uzmanlar, denizden plastik toplamaya çalışmanın çok pahalı ve etkisiz olduğunu belirtiyor. GEOMAR’dan Lenz, “Plastiğin doğaya ulaşmasını en baştan engellemek tek sürdürülebilir çözümdür,” diyor. WWF’ten Griestop ise, “Plastiğin yaşam döngüsünün her aşamasına bakmak gerekiyor. Nerede azaltabiliriz? Nasıl döngüye sokabiliriz?” diyerek geri dönüşüm oranlarının artırılması, depozito sistemlerinin yaygınlaştırılması ve küresel çapta atık yönetimi altyapısının güçlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
PİLOT PROJELER UMUT VERİYOR
Griestop’un verdiği örneklerden biri Danimarka’nın Aarhus kentinde hayata geçirilen çok kullanımlı kahve bardağı sistemi. Mobil uygulamayla çalışan bu sistem sayesinde bardaklar geri toplanıyor ve tekrar kullanılıyor. Bu tür projelerin yaygınlaştırılması için hükümetlerin cesur adımlar atması gerektiğini belirten uzmanlar, vatandaşlardan da yeni sistemlere uyum sağlamalarını bekliyor.
PLASTİKSİZ BİR DÜNYA MÜMKÜN DEĞİL, AMA…
Plastiği tamamen hayatımızdan çıkarmak da çözüm değil. Sağlık, ulaşım ve teknolojide vazgeçilmez olan bu malzemenin yerini bilinçsizce başka maddelerle doldurmak yeni sorunlara yol açabilir. Griestop, “To-go ürünlerde plastiğin yerine kâğıt koymak çözüm değil. Mesele tüm malzemeler için döngüsel bir yaklaşım geliştirmek,” diyor.
UMUT VERİCİ GELİŞME: KÜRESEL ANLAŞMA YOLDA
Şu sıralar, plastik kirliliğine karşı en önemli uluslararası süreçlerden biri BM çatısı altında yürütülüyor. Ağustos ayında Cenevre’de yapılacak son müzakere turu, plastikle mücadele için bağlayıcı kurallar içeren ilk küresel anlaşmanın önünü açabilir. Amaç: Plastiğin üretiminden kullanımına, atık yönetiminden deniz kirliliğine kadar tüm süreci kapsayan bir düzenleme getirmek.
